Ο καρκίνος παχέος εντέρου (ή ορθοκολικός καρκίνος) αποτελεί την 2η αιτία θανάτου από κακοήθεια και την 3η συνηθέστερη διάγνωση στον πληθυσμό παγκοσμίως. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σταδιακή μείωση νέων περιστατικών και θανάτων πιθανώς λόγω ευρείας χρήσης μέτρων πρόληψης αλλά και εξαιτίας βελτιώσεων στην θεραπευτική αντιμετώπιση. Εξαίρεση στην παρατηρούμενη μείωση αποτελεί ο καρκίνος σε ηλικίες κάτω των 40-50 ετών.
Ο καρκίνος παχέος εντέρου προσβάλλει γυναίκες και άνδρες το ίδιο;
Ο συγκεκριμένος καρκίνος είναι συχνός τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες. Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα από την Ελλάδα, αποτελεί την 4η πιο συχνή διάγνωση κακοήθειας στους άνδρες και τη 2η πιο συχνή στις γυναίκες. Παρόλα αυτά ο συνολικός αριθμός των ανδρών που διαγιγνώσκεται είναι μεγαλύτερος και είναι μεγαλύτερη και η θνησιμότητα.
Είναι το ίδιο συχνός παγκοσμίως;
Η συχνότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου ποικίλλει πολύ ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Τα μεγαλύτερα ποσοστά βρίσκονται στις αναπτυγμένες χώρες της βορείου Αμερικής και της Ευρώπης, ενώ τα χαμηλότερα επίπεδα είναι σε χώρες χαμηλού εισοδήματος στην Αφρική και την Ασία. Η διαφορά μπορεί να οφείλεται σε διατροφικές ιδιαιτερότητες αλλά και στη μειωμένη διάγνωση σε χώρες με περιορισμένα διαγνωστικά μέσα.
Γιατί παρατηρείται αύξηση σε άτομα κάτω των 50;
Η σύντομη απάντηση είναι πως προς το παρόν δε γνωρίζουμε. Ένα μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των καρκίνων φαίνεται να οφείλεται σε κληρονομικά σύνδρομα και η αιτιολογία δεν είναι ξεκάθαρη. Ορισμένες μελέτες έχουν αναδείξει πως οι καρκίνοι αυτοί σχετίζονται με μεγαλύτερη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και κατάχρησης αλκοόλ. Η αύξηση φαίνεται πως είναι πραγματική και δεν οφείλεται απλά σε ταχύτερη διάγνωση σε μικρότερη ηλικία.
Ποια είναι τα αίτια που προκαλούν καρκίνο παχέος εντέρου;
Όπως και σε άλλες μορφές καρκίνου τα αίτια είναι πολλαπλά. Με απλά λόγια ο καρκίνος παχέος εντέρου οφείλεται σε ένα συνδυασμό γονιδιακής προδιάθεσης αλλά έκθεσης σε περιβαλλοντικούς παράγοντες (πχ διατροφή). Κληρονομικά σύνδρομα όπως η οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση είναι υπεύθυνα για ένα μικρό ποσοστό καρκίνου (περίπου 5%).
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Με βάση τα προαναφερθέντα, οι γνωστοί παράγοντες κινδύνου είναι:
- Ηλικία
- Κληρονομικά σύνδρομα (πχ οικογενή αδενωματώδη πολυποδίαση, σύνδρομο Lynch)
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παχέος εντέρου
- Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (πχ ελκώδης κολίτιδα)
- Ιστορικό αφαίρεσης αδενωματώδους πολύποδα
- Ιστορικό θεραπευτικής ακτινοβολίας στην κοιλία σε παιδική ηλικία
- Παχυσαρκία
- Σακχαρώδης διαβήτης
- Κάπνισμα
- Κατάχρηση αλκοόλ
- Συχνή κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος (πχ αλλαντικά)
Τι θεωρείται οικογενειακό ιστορικό;
Η παρουσία καρκίνου παχέος εντέρου σε πρώτου βαθμού συγγενή (πχ γονέα, αδέρφια, παιδιά) διπλασιάζει τον κίνδυνο σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται αν η ηλικία διάγνωσης είναι κάτω των 50 ετών. Παράλληλα όσοι περισσότεροι συγγενείς πρώτου βαθμού και σε λιγότερο δευτέρου βαθμού, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος.
Στην περίπτωση που υπάρχει οικογενειακό ιστορικό, αυτό θεωρείται κληρονομικό σύνδρομο;
Στην πλειοψηφία, όχι. Τα κληρονομικά σύνδρομα οφείλονται σε συγκεκριμένες μεταλλάξεις σε γονίδια τα οποία μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Η ηλικία εμφάνισης του καρκίνου γίνεται σε μικρότερες ηλικίες (κάτω των 45) και πολύ συχνά εμφανίζονται κακοήθειες και σε άλλα όργανα. Υποψία για κληρονομικό σύνδρομο τίθεται όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό κακοηθειών σε νεαρή ηλικία για τουλάχιστον 2-3 γενιές. Τα σύνδρομα αυτά αυξάνουν την πιθανότητα καρκίνου σε πολύ μεγάλο βαθμό (70-90% πιθανότητα εμφάνισης). Το απλό οικογενειακό ιστορικό της νόσου δεν προσδίδει τέτοιο κίνδυνο εμφάνισης.
Το κάπνισμα, το αλκοόλ και το κόκκινο κρέας είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου;
Πολλαπλές μελέτες εδώ και δεκαετίες επιβεβαιώνουν πως οι προαναφερθέντες παράγοντες αυξάνουν σε μικρό βαθμό τον κίνδυνο. Ωστόσο σε συνδυασμό, αυτοί οι παράγοντες κινδύνου μπορούν να δράσουν συνεργιστικά αυξάνοντας σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης. Ιδίως στην περίπτωση του αλκοόλ και του κόκκινου ή επεξεργασμένου κρέατος έχει σημασία η συχνότητα και η ποσότητα κατανάλωσης. Προφανώς ο κίνδυνος είναι πολύ χαμηλότερος για άτομα με μικρή κατανάλωση σε σχέση με άτομα με τακτική και υπερβολική κατανάλωση.
Κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας. Τι εννοούμε με αυτούς τους όρους;
Κόκκινο κρέας είναι ουσιαστικά όλα τα κρέατα πλην των πουλερικών και των θαλασσινών. Σε αυτό περιλαμβάνονται δηλαδή το χοιρινό, κατσικίσιο και αρνίσιο κρέας καθώς και το μοσχάρι. Τα επεξεργασμένα κρέατα είναι οποιοδήποτε κρέας έχει υποβληθεί επεξεργασία για συντήρηση όπως πχ τα πάσης φύσεως αλλαντικά και κρέατα που συντηρούνται σε κονσέρβες.
Ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί προληπτικοί παράγοντες;
- Σωματική δραστηριότητα. Η τακτική και έντονη σωματική δραστηριότητα έχει πολλαπλά οφέλη υγείας και φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών κακοηθειών συμπεριλαμβανομένου και του καρκίνου παχέος εντέρου.
- Αποφυγή τακτικής κατανάλωσης κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος. Υπάρχει πλέον μικρή αμφιβολία πως αυτές οι τροφές σε τακτική βάση σχετίζονται με πολλαπλά προβλήματα υγείας. Ο περιορισμός τους συνδυάζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.
- Διενέργεια προληπτικής κολονοσκόπησης πριν τα 45. Σε άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό ή συμπτώματα ο προληπτικός έλεγχος πρέπει οπωσδήποτε να γίνεται πριν από αυτή την ηλικία. Σε άτομα με γνωστό ιστορικό ο έλεγχος πρέπει να γίνεται σε μικρότερη ηλικία.
Υπάρχουν συμπληρώματα διατροφής ή φάρμακα που μειώνουν τον κίνδυνο;
- Φυτικές ίνες. Τα καλύτερα δεδομένα που έχουμε συμφωνούν πως απαιτείται μόνο μικρή κατανάλωση φυτικών ινών για τη μείωση του κινδύνου. Ωστόσο μπορεί η ικανή κατανάλωση φυτικών ινών να μη σχετίζεται με σημαντική μείωση του κινδύνου, αλλά προσφέρει άλλα οφέλη όπως εύρυθμη λειτουργία του εντέρου και καλύτερο έλεγχο του σακχάρου αίματος.
- Φυλλικό οξύ. Η μακροχρόνια συμπληρωματική χορήγηση φυλλικού οξέος για την πρόληψη του καρκίνου παχέος εντέρου είναι αμφιλεγόμενο ζήτημα και επί του παρόντος δεν προτείνεται.
- Ασβέστιο και γαλακτοκομικά προϊόντα. Υπάρχουν ενδείξεις πως η συμπληρωματική χορήγηση ασβεστίου και η κατανάλωση γιαουρτιού βοηθούν στην πρόληψη. Ωστόσο γαλακτομικά υψηλά σε λιπαρά όπως τυριά ή κρέμες μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
- Ψάρια. Η παρουσία ω-3 λιπαρών στα ψάρια ενδεχομένως να λειτουργεί ανασταλτικά στη δημιουργία πολυπόδων.
- Βιταμίνη D. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει πως ο καρκίνος παχέος εντέρου είναι ο πιο συχνός καρκίνος που σχετίζεται με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D. Αν η συμπληρωματική χορήγηση μπορεί να βοηθήσει προληπτικά είναι ακόμη υπό διερεύνηση.
- Ασπιρίνη. Μικρές δόσεις ασπιρίνης φαίνεται να μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου σε νέες ηλικίες. Πρόσφατα δεδομένα εγείρουν ερωτήματα για την πρόληψη σε άτομα άνω των 70.
- Αντιοξειδωτικά. Δεν υπάρχει καμία ποιοτική κλινική μελέτη που να αναδεικνύει προστατευτικό ρόλο για αυτά τα συμπληρώματα.
Συμπεράσματα για την πρόληψη:
Δεν υπάρχουν απλές λύσεις για την πρόληψη. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και ο τακτικός προληπτικός έλεγχος είναι μακράν τα πιο σημαντικά μέτρα πρόληψης. Αυτό περιλαμβάνει τακτική και έντονη σωματική δραστηριότητα, αποφυγή δυνητικά καρκινογόνων τροφών και περιορισμός σε χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ καθώς και διενέργεια κολονοσκόπησης. Σκευάσματα, συμπληρώματα ή φάρμακα, όλα μπορεί να έχουν κάποιο προστατευτικό ρόλο αλλά είναι συμπληρωματικά μέτρα.
Παραπομπές:
